Średniowiecze
Po upadku Cesarstwa Rzymskiego ziemie dzisiejszej Szwajcarii przeszły przez stulecia niepokojów i podziałów. Terytoria te trafiały pod panowanie kolejnych potęg – najpierw Burgundów i Alemanów, potem Franków, aż w końcu stały się częścią Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Przez długi czas były to prowincje rządzone z zewnątrz, pozbawione własnej politycznej tożsamości, choć pełne silnych wspólnot lokalnych i kultury opartej na górskim, niezależnym życiu.
Właśnie w średniowieczu narodziła się idea wolnej Szwajcarii – nie jako państwo jednego władcy, lecz jako przymierze równych. To w tej epoce powstały pierwsze kantony, zawarto legendarne porozumienie na łące Rütli, a mieszkańcy gór wzięli los w swoje ręce, stawiając opór potężnym Habsburgom. Średniowiecze to czas, w którym duch niezależności zaczął kształtować przyszłość Szwajcarii.
Od cesarzy do górali – schyłek feudalnych podziałów
Po upadku Cesarstwa Rzymskiego ziemie dzisiejszej Szwajcarii przez wieki przechodziły z rąk do rąk: od Burgundów, przez Franków, po cesarzy Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Były to czasy niestabilności politycznej i zmieniających się granic. Region pozostawał jednak zdominowany przez feudalnych panów, duchowieństwo i lokalnych możnowładców. Mimo że formalnie był podporządkowany cesarskiej zwierzchności, w praktyce w wielu górskich dolinach i izolowanych wspólnotach utrzymywała się znaczna niezależność. Życie toczyło się według lokalnych zwyczajów, a mieszkańcy przywykli do samodzielnego rozstrzygania swoich spraw i obrony swoich interesów.
Z biegiem czasu na scenę wkroczyła potężna dynastia Habsburgów, która zaczęła coraz wyraźniej zaznaczać swoją obecność w regionie. Dążyli oni do przejęcia bezpośredniej kontroli nad strategicznymi przełęczami alpejskimi i dolinami, co spotkało się z rosnącym oporem lokalnych społeczności – zwłaszcza w Uri, Schwyz i Unterwalden. To właśnie w tych trzech regionach, położonych w sercu Alp, narodziła się idea przymierza obronnego – oddolnego sojuszu górali przeciw władzy zewnętrznej.
Powstaje przymierze – opór wobec Habsburgów
W 1291 roku, po śmierci cesarza Rudolfa I Habsburga i w obliczu niepewnej sytuacji politycznej, przedstawiciele wspólnot z Uri, Schwyz i Unterwalden podpisali akt przymierza – tzw. Federalną Kartę. Dokument ten miał charakter obronny i podkreślał wolę zachowania porządku, pokoju i samodzielności wobec zakusów zewnętrznych panów. To wydarzenie uważa się za symboliczny początek Szwajcarskiej Konfederacji, choć rzeczywista historia sojuszy między tymi wspólnotami sięgała wcześniej.
Tradycja ludowa mówi również o legendarnej przysiędze na Rütli – złożonej przez trzech przedstawicieli kantonów – Waltera Fürsta, Wernera Stauffachera i Arnolda von Melchtala. Choć nie ma jednoznacznych źródeł potwierdzających historyczność tej sceny, przysięga stała się mitem założycielskim, ucieleśniającym wolę walki o niezależność, solidarność i równość.
Wojny z Habsburgami – bitwy i konsolidacja
Konflikt z Habsburgami wkrótce przerodził się w otwartą wojnę. W 1315 roku doszło do bitwy pod Morgarten, gdzie uzbrojeni w halabardy i piki górale z Uri i Schwyz pokonali dobrze wyposażone oddziały habsburskie. Było to nie tylko militarne zwycięstwo, ale także potężny impuls do dalszego umacniania konfederacji. Cztery lata później, w 1319 roku, kantony odnowiły swoje przymierze, potwierdzając je w umowie w Brunnen.
W kolejnych dziesięcioleciach do konfederacji dołączały kolejne regiony. W 1332 roku dołączył Lucern, w 1351 roku – Zurych, a rok później Glarus i Zug. W 1353 roku dołączyło Berno – potężne miasto o silnej pozycji politycznej i militarnej. Tak powstała tzw. Stara Konfederacja – sojusz ośmiu kantonów, który miał wspólne interesy militarne, sądownicze i polityczne, ale pozostawał luźny i oparty na zasadzie równości stron.
Najważniejsze zwycięstwa militarne konfederatów nastąpiły pod koniec XIV wieku. W 1386 roku pod Sempach doszło do przełomowej bitwy z Habsburgami. Konfederaci, walcząc w nierównych warunkach, odnieśli spektakularne zwycięstwo, które przypieczętowało ich rosnącą siłę. Dwa lata później, w 1388 roku, wygrali bitwę pod Näfels, broniąc doliny Glarus. Obie bitwy miały ogromne znaczenie strategiczne i psychologiczne – pokazały, że nawet niewielkie wspólnoty alpejskie mogą skutecznie przeciwstawić się potędze feudalnej dynastii.
Od przymierza do tożsamości
W średniowieczu nie istniała jeszcze Szwajcaria jako państwo narodowe – istniał natomiast związek górskich wspólnot i miast, które stopniowo budowały własną strukturę polityczną, opartą na samorządzie, wzajemnej pomocy i niezależności od zewnętrznych monarchii. Mimo że członkowie konfederacji zachowywali dużą autonomię, łączyło ich poczucie wspólnoty, oparte na wspólnej walce, geograficznej bliskości i podobnym systemie wartości.
Średniowiecze w dziejach Szwajcarii to nie czas wielkich monarchów ani koronowanych głów – to epoka, w której narodziła się idea obywatelskiej wolności, równości między wspólnotami i solidarności w obliczu zagrożenia. Fundamenty te przetrwały wieki, stając się podstawą nowoczesnego państwa federalnego. W cieniu alpejskich szczytów rodziła się nie tylko konfederacja – rodziła się także tożsamość, która po dziś dzień wyróżnia Szwajcarię na tle innych krajów Europy.