Renesans
i reformacja
Wraz z nadejściem XVI wieku w Szwajcarii zaczęły się dokonywać przemiany, które na zawsze zmieniły duchowy i polityczny krajobraz kraju. Renesans przyniósł odrodzenie nauki i humanizmu, ale to reformacja okazała się iskrą, która podzieliła kantony, rozpaliła religijne spory i zmusiła społeczeństwo do opowiedzenia się po jednej ze stron. Kraj, który do tej pory jednoczył się przeciwko zewnętrznym zagrożeniom, stanął teraz przed wewnętrznym rozłamem.
To właśnie w Szwajcarii działali jedni z najważniejszych reformatorów chrześcijaństwa: Huldrych Zwingli w Zurychu i Jan Kalwin w Genewie. Ich poglądy nie tylko zakwestionowały autorytet Kościoła katolickiego, lecz także dały początek nowemu porządkowi społecznemu, politycznemu i religijnemu. Reformacja zmieniła wszystko – od liturgii po sposób sprawowania władzy – i na długo ukształtowała tożsamość wielu kantonów.
W XV i XVI wieku Szwajcaria znalazła się w centrum intelektualnego fermentu – renesansowego odrodzenia, które promowało krytyczne myślenie, studiowanie języków klasycznych i powrót do źródeł chrześcijaństwa. W Zurychu, mieście o silnej tradycji humanistycznej, powstały warunki do intensywnych debat religijnych. To właśnie tam, w kościele Grossmünster, rozpoczął działalność Huldrych Zwingli – duchowny, którego poglądy i działania zapoczątkowały reformację w Szwajcarii.
Huldrych Zwingli i początek reformacji
Huldrych Zwingli urodził się w 1484 roku w Wildhaus. Studiował w Wiedniu i Bazylei, był głęboko wykształcony humanistycznie, znał grekę i łacinę, czytał Ojców Kościoła, inspirował się Erazmem z Rotterdamu. W 1519 roku objął stanowisko kaznodziei w Grossmünster w Zurychu. Jego kazania, oparte bezpośrednio na Piśmie Świętym, szybko zyskały popularność i uwagę zarówno wiernych, jak i władz miejskich.
W 1522 roku doszło do wydarzenia symbolicznie uznawanego za początek reformacji w Zurychu – tzw. „afery kiełbasianej”. Podczas wielkiego postu kilku mieszczan publicznie spożyło mięso, łamiąc kościelny zakaz. Zwingli wystąpił w ich obronie, głosząc kazanie, w którym argumentował, że tradycje kościelne nie mogą być ważniejsze od Biblii, a post nie jest obowiązkiem chrześcijanina, lecz sprawą sumienia. To wydarzenie zapoczątkowało proces oficjalnych reform religijnych.
W latach 1523–1525 Zwingli zorganizował w Zurychu publiczne debaty teologiczne, które doprowadziły do radykalnych zmian: usunięto obrazy z kościołów, zniesiono celibat duchowieństwa, rozwiązano klasztory, a liturgia została uproszczona i odprawiana w języku niemieckim. Kościół został podporządkowany władzy miejskiej, a nauka religii stała się elementem edukacji publicznej. W 1529 roku wydano Biblię w dialekcie zuryskim, która miała ogromny wpływ na rozwój języka i piśmiennictwa w regionie.
Wojny kapelskie i śmierć Zwingliego
Reformacja rozprzestrzeniła się na inne kantony – Berno, Bazyleę, Sankt Gallen – ale spotkała się też z oporem. Część kantonów, zwłaszcza górskich i bardziej konserwatywnych, pozostała przy katolicyzmie. Doszło do podziału religijnego, który z czasem przerodził się w konflikt zbrojny. W latach 1529 i 1531 miały miejsce tzw. wojny kapelskie. Pierwsza zakończyła się kompromisem, ale w drugiej, w bitwie pod Kappel am Albis, protestanci ponieśli klęskę, a Huldrych Zwingli zginął na polu bitwy.
Śmierć Zwingliego była ciosem dla ruchu reformatorskiego, jednak jego dzieło kontynuował Heinrich Bullinger, który objął urząd kaznodziei w Grossmünster. Był bardziej umiarkowany niż Zwingli i dążył do dialogu oraz jedności teologicznej w ramach reformacji. W 1536 roku powstało tzw. Helweckie Wyznanie Wiary – wspólna deklaracja protestanckich kantonów. W 1549 roku Bullinger zawarł porozumienie z Janem Kalwinem – tzw. Consensus Tigurinus – które zbliżyło nurty zuryski i genewski.
Kalwin i Genewa – protestancka stolica Europy
W 1536 roku do Genewy przybył Jan Kalwin – francuski teolog i prawnik, który szybko stał się głównym liderem duchowym miasta. Kalwin stworzył system teokratyczny, w którym Kościół i władze miejskie ściśle współpracowały. Wprowadził surową dyscyplinę moralną, cenzurę obyczajów, zakaz luksusu i gier hazardowych, ale także powszechną edukację, obowiązkowe nauczanie Biblii i system pomocy społecznej.
W 1559 roku Kalwin założył Akademię Genewską – instytucję kształcącą przyszłych pastorów i intelektualistów protestanckich z całej Europy. Genewa szybko stała się centrum reformacji, do którego przybywali uchodźcy religijni z Francji, Anglii, Włoch czy Niderlandów. Wpływy kalwinizmu rozprzestrzeniły się na Szkocję, Niderlandy, Węgry, a później nawet na Nowy Świat – zwłaszcza wśród purytanów angielskich.
Trwały podział i nowa tożsamość
Reformacja trwale podzieliła Szwajcarię religijnie – część kantonów pozostała katolicka, część przyjęła protestantyzm. W 1531 roku, po wojnach kapelskich, zawarto pokój gwarantujący każdemu kantonowi prawo wyboru religii. Był to jeden z fundamentów późniejszego szwajcarskiego federalizmu i polityki neutralności religijnej.
Ruch reformacyjny wpłynął nie tylko na duchowość, ale również na społeczeństwo, kulturę i system polityczny. Wprowadził obowiązek edukacji, wspierał rozwój drukarstwa, promował odpowiedzialność społeczną i etykę pracy. Kościół protestancki w Szwajcarii stał się częścią życia publicznego, ale nie jako struktura ponad państwem, lecz zintegrowana z lokalną wspólnotą.
Reformacja w Szwajcarii była nie tylko wydarzeniem religijnym – była procesem głębokiej przebudowy świata wartości, relacji społecznych i struktur politycznych. Zrodzona z ducha renesansu, oparta na piśmie i rozumie, stała się jednym z najważniejszych filarów tożsamości szwajcarskiej. Kantony nauczyły się funkcjonować mimo różnic, a zasada: „każdy według własnego sumienia” – przetrwała do dziś jako fundament helweckiej wolności.