Czasy nowożytne
Kiedy Europa ogarnęła burza rewolucji francuskiej, a monarchie chyliły się ku upadkowi, Szwajcaria – dotąd względnie stabilna – znalazła się w ogniu wydarzeń, które całkowicie zmieniły jej ustrój. Neutralna z założenia, ale zbyt strategicznie położona, by pozostać niezauważoną, stała się areną walk wpływów pomiędzy rewolucyjną Francją a konserwatywną Austrią.
W ciągu zaledwie kilku lat kraj przeszedł od wolnej konfederacji do okupowanej republiki, od rewolucji do kontrrewolucji, od chaosu do reformy. Czasy nowożytne to okres dramatycznych przeobrażeń: obca interwencja, bratobójcze konflikty, ale też narodziny nowoczesnych instytucji i krok ku niezależnemu państwu, którego fundamenty przetrwały do dziś.
Francuska inwazja i powstanie Helweckiej Republiki (1798–1802)
W marcu 1798 roku wojska francuskie wkroczyły na teren Szwajcarii, obalając starą konfederację złożoną z 13 niezależnych kantonów. W ich miejsce utworzono scentralizowane państwo – Helwecką Republikę – opartą na wzorcu francuskim. Zlikwidowano kantonalną autonomię, wprowadzono równość obywateli wobec prawa, zniesiono feudalne przywileje, a zamiast kantonalnego obywatelstwa ustanowiono jednolite obywatelstwo szwajcarskie.
Reforma została narzucona siłą i spotkała się z dużym oporem społecznym, szczególnie na terenach wiejskich i w kantonach górskich. Ludność sprzeciwiała się centralizacji, nowym podatkom, laicyzacji życia publicznego i zniesieniu dawnych praw zwyczajowych. Szczególnie znanym epizodem tego oporu było powstanie zwane Bourla-Papey w Vaud, podczas którego chłopi masowo niszczyli dokumenty archiwalne zawierające informacje o zobowiązaniach feudalnych.
W 1802 roku doszło do wybuchu poważniejszego konfliktu wewnętrznego – wojny kijów (Stecklikrieg). Ruch oporu składający się z przeciwników Helweckiej Republiki, głównie z kantonów katolickich i konserwatywnych, zbuntował się przeciwko władzy centralnej. W krótkim czasie rebelianci zajęli Berno i inne miasta, a rząd republikański uciekł do Lozanny. Państwo pogrążyło się w chaosie.
Akt Mediacyjny Napoleona i era stabilizacji (1803–1813)
Widząc niezdolność Szwajcarii do samodzielnego utrzymania ładu, Napoleon Bonaparte wkroczył jako rozjemca. W 1803 roku narzucił nowy ustrój – Akt Mediacyjny, który przywrócił konfederację, ale w zmodyfikowanej formie. Składała się ona teraz z 19 równouprawnionych kantonów, z których część – jak Aargau, Vaud, Ticino czy St. Gallen – po raz pierwszy uzyskała pełną niezależność.
Każdy kanton odzyskał dużą autonomię, ale zachowano część reform republikańskich: równość obywateli wobec prawa, zniesienie przywilejów stanowych i prawo obywatelstwa ogólnoszwajcarskiego. Władze centralne miały ograniczone kompetencje, co pozwoliło zachować równowagę między dawnymi kantonami a nowo utworzonymi. Okres ten był względnie stabilny, choć Szwajcaria nadal pozostawała zależna od Francji – zobowiązano ją do dostarczania wojsk do armii napoleońskiej.
Restauracja i Kongres Wiedeński (1813–1815)
Wraz z klęskami Napoleona w Rosji i Niemczech, Szwajcaria ponownie znalazła się na rozdrożu. W 1813 roku wojska austriackie wkroczyły na jej teren. Władze Helweckiej Konfederacji postanowiły zwołać tzw. „Długą Dietę” – obrady przedstawicieli kantonów, które miały zdecydować o nowym kształcie państwa. W wyniku negocjacji przywrócono system sprzed 1798 roku, ale z zachowaniem kilku ważnych zmian – zachowano część reform społecznych, a do konfederacji przyjęto trzy nowe kantony: Valais, Neuchâtel i Genewę.
Decydujące znaczenie miał jednak Kongres Wiedeński w 1815 roku. Wielkie mocarstwa europejskie – Austria, Rosja, Prusy, Wielka Brytania i Francja – uznały niepodległość Szwajcarii i ogłosiły ją wieczyście neutralną. Od tej pory Szwajcaria nie mogła uczestniczyć w żadnych wojnach zagranicznych, ani pozwalać na prowadzenie wojen z jej terytorium. Neutralność stała się podstawowym elementem szwajcarskiej polityki zagranicznej.
Droga ku nowoczesnemu państwu
Mimo ugruntowania niepodległości i neutralności, Szwajcaria nie była wolna od wewnętrznych napięć. Kraj pozostawał luźną konfederacją kantonów o różnych ustrojach, religiach i interesach. W połowie XIX wieku nasiliły się spory między kantonami katolickimi a protestanckimi, między zwolennikami rządów liberalnych i konserwatywnych. Kulminacją tych napięć była wojna Sonderbund w 1847 roku – zbrojny konflikt między katolickim sojuszem siedmiu kantonów a resztą kraju.
Wojna trwała zaledwie trzy tygodnie i zakończyła się zwycięstwem liberalnych sił federalnych. Rok później, w 1848 roku, uchwalono nową konstytucję federalną, która przekształciła konfederację w państwo federacyjne. Powstał dwuizbowy parlament, rząd federalny (Rada Związkowa), wspólna waluta i system pocztowy. Wprowadzono podstawowe wolności obywatelskie i powszechny system edukacji. To był moment narodzin nowoczesnej, demokratycznej Szwajcarii.
Podsumowanie
Czasy nowożytne to okres radykalnych przemian – od obcej okupacji i narzuconych reform, przez bunt i mediację, po uznanie niepodległości i stworzenie systemu federalnego. W tym czasie Szwajcaria przeszła drogę od luźnego sojuszu kantonów do zjednoczonego państwa, którego fundamentami stały się neutralność, federalizm i demokracja. Choć okres ten był burzliwy i pełen konfliktów, to właśnie w nim ukształtowała się Szwajcaria, jaką znamy dzisiaj.