Czasy rzymskie
(I w. p.n.e. – V w. n.e.)
Na długo przed tym, jak Alpy stały się granicą nowoczesnych państw, były częścią tętniącego życiem imperium, które rozciągało się od Brytanii po Afrykę Północną. W I wieku p.n.e. ziemie dzisiejszej Szwajcarii weszły w orbitę wpływów rzymskich, a lokalne plemiona – jak Helweci – stanęły przed potęgą legionów i łacińskiej administracji.
To właśnie Rzymianie ukształtowali fundamenty cywilizacji w tej części Europy. Budowali drogi i akwedukty, zakładali miasta takie jak Aventicum czy Augusta Raurica, a także przynieśli ze sobą język, prawo i religię. Choć imperium upadło, jego ślady – brukowane trakty, ruiny amfiteatrów i mozaiki – do dziś świadczą o tym, jak głęboko Rzym zapuścił korzenie w sercu Alp.
Podbój i pierwsze spotkania z Rzymem
Już w II wieku p.n.e. Rzym zaczął interesować się alpejskimi terenami. Najpierw, około 222 roku p.n.e., anektowano południowy region dzisiejszego Ticino. Następnie, w wyniku ekspansji Republiki Rzymskiej, opanowano obszary wokół Genewy. W 107 roku p.n.e. plemiona helweckie, sprzymierzone z Cimbrami, pokonały rzymskie oddziały pod Burdigalą, co przez pewien czas zahamowało rzymską dominację w regionie. Sytuacja zmieniła się diametralnie wraz z kampaniami Juliusza Cezara.
W 61 roku p.n.e. plemię Helwetów, prowadzone przez arystokratę Orgetorixa, postanowiło opuścić swoje siedziby i ruszyć na zachód, niszcząc po drodze własne oppida i wsie – miało to być około 12 dużych grodów i 400 osad. Rzym, obawiając się wzmocnienia sił barbarzyńskich w Galii, zareagował błyskawicznie. W 58 roku p.n.e. Cezar zatrzymał Helwetów nad rzeką Saône, a następnie pokonał ich w bitwie pod Bibracte. Helweci zostali zmuszeni do powrotu na swoje dawne ziemie, gdzie zaczęli funkcjonować jako sprzymierzeńcy Rzymu (foederati). To wydarzenie otworzyło drogę do pełnej integracji regionu z imperium.
Rzymskie miasta i infrastruktura w Alpach
Od I do III wieku naszej ery ziemie dzisiejszej Szwajcarii przeżywały okres stabilizacji i rozkwitu pod rzymskim panowaniem. Rzymianie wprowadzili nowoczesną infrastrukturę, planowane miasta i zorganizowaną administrację. Jednym z pierwszych miast była Colonia Iulia Equestris (dzisiejszy Nyon), założona pomiędzy 50 a 44 rokiem p.n.e. Miasto miało forum, amfiteatr i świątynie.
Jednak największym ośrodkiem rzymskiej Szwajcarii stała się Augusta Raurica (dzisiejsze Augst), założona około 44 roku p.n.e. przez Luciusa Munatiusa Plancusa. Miasto rozkwitło pod panowaniem cesarza Augusta. Znajdował się tam teatr na 8–10 tysięcy widzów, forum, akwedukty, kanalizacja i łaźnie. Był to ważny ośrodek rzemieślniczy i handlowy.
Nie mniej istotne było Aventicum (dzisiejsze Avenches) – stolica Helwetów. W I wieku n.e. cesarz Wespazjan nadał miastu status kolonii rzymskiej, co znacząco zwiększyło jego znaczenie. Aventicum rozrosło się do około 20 tysięcy mieszkańców i otrzymało monumentalne fortyfikacje o długości ponad 5 kilometrów.
Ważną funkcję wojskową pełniło Vindonissa (Windisch), gdzie od początku I wieku n.e. stacjonowały legiony rzymskie. Obóz legionowy był otoczony murami i stanowił ważny punkt kontrolny w dolinie Aare.
Oprócz tych głównych centrów istniały także mniejsze osady – vici – i luksusowe wille wiejskie, rozsiane po Wyżynie Szwajcarskiej, regionie Genewy i Valais. W Turicum (dzisiejszy Zurych), Salodurum (Solothurn), Eburodunum (Yverdon) czy Urba (Orbe) Rzymianie zakładali lokalne centra handlowe i administracyjne.
Życie codzienne i romanizacja
Romanizacja była procesem intensywnym i głębokim. Z czasem lokalne elity przyjęły łacinę, prawo rzymskie i styl życia oparty na rzymskim modelu obywatelstwa. Rzymianie przynieśli z sobą technologię budownictwa, urbanistykę, a także religię – świątynie poświęcone Jowiszowi, Minerwie czy Merkuremu pojawiały się w największych miastach. Równolegle rozwijał się lokalny synkretyzm – w Aventicum czczono np. boginię Helwetów – Aventię.
Miasta były wyposażone w łaźnie publiczne, kanalizację i brukowane ulice. Rozwijało się rzemiosło: garncarstwo, produkcja szkła, tkanin i wyrobów z metalu. Kupcy i żołnierze przywozili towary z całego imperium – oliwę z Hiszpanii, ceramikę z Galii, a nawet biżuterię z Bliskiego Wschodu. Handel i kultura osiągnęły swój szczyt między I a II wiekiem n.e.
Kryzys imperium i koniec epoki
III wiek przyniósł gwałtowne zmiany. Cesarstwo Rzymskie popadło w kryzys polityczny i gospodarczy. W 260 roku n.e. Alemanowie przekroczyli Ren, wykorzystując wycofanie rzymskich legionów znad granicy. Wiele miast zostało splądrowanych, a lokalna ludność chroniła się w ufortyfikowanych osadach.
Aventicum, Augusta Raurica i Vindonissa zostały częściowo zniszczone lub opuszczone. Rzymianie próbowali jeszcze odbudować swoje wpływy – wzmacniano forty, budowano wieże strażnicze i wzmacniano granicę (limes), ale kres obecności rzymskiej był nieunikniony.
W 401 roku ostatnie rzymskie oddziały opuściły Vindonissę. Na opuszczone tereny zaczęli napływać Burgundowie i Alemanowie, zapoczątkowując nową epokę – wczesne średniowiecze. Na dawnych rzymskich drogach i ruinach zaczęła rodzić się nowa struktura kulturowa i językowa, której podziały – romańsko-germańskie – przetrwały do dziś.
Podsumowanie
Okres rzymski był dla dzisiejszej Szwajcarii czasem głębokich przemian – od życia w strukturach plemiennych do pełnej integracji z jedną z największych cywilizacji świata starożytnego. Rzymianie nie tylko podbili Helwetów, lecz także zbudowali na tych ziemiach fundamenty nowoczesnego życia: miasta, drogi, prawo, administrację i kulturę. Chociaż imperium upadło, jego dziedzictwo wciąż jest widoczne w krajobrazie, języku i pamięci kulturowej regionu.